Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa
za lata 1564-1608
w języku ormiańsko-kipczackim w opracowaniu Edwarda Tryjarskiego
Kraków 2017
Księgarnia Akademicka
ss. 791 + cyfrowe faksymile rękopisu na płycie CD
Z recenzji prof. Andrzeja Pisowicza („Lehahayer”, 5, 2018, s. 283-285):
Prof. dr hab. Edward Tryjarski, wybitny uczony orientalista-turkolog, od wielu lat zajmuje się badaniami dokumentów polskich Ormian, którzy w wiekach XVI-XVII używali w mowie i w piśmie języka kipczackiego z grupy turkijskiej. Zanim przybyli do Polski, zagubili oni swój język ojczysty (ormiański z rodziny indoeuropejskiej), ale do notowania przejętego, prawdopodobnie na Krymie, języka kipczackiego (sami nazywali go tatarskim) używali pisma ormiańskiego, które znali, jako chrześcijanie, ze swej praktyki kościelnej. Edward Tryjarski w roku 2010 wydał w Krakowie Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Następne lata poświęcił starszym dokumentom tego samego sądu z lat 1564-1608. Są one przechowywane w wiedeńskiej bibliotece Kongregacji Mechitarzystów (ormiański zakon katolicki) jako rękopis oznaczony numerem 446. Obejmuje 178 stron (recto i verso).
Podobnie jak w przypadku publikacji z 2010 roku prof. Tryjarski i tym razem wykonał znakomitą pracę naukowo-edytorską . Odczytał i przetranskrybował pismem łacińskim całość zapisów wiedeńskiego rękopisu, przetłumaczył ich treść na język polski z kipczackiego, poprzedził obszernym i bogatym w informacje wstępem, zaopatrzył w indeksy (słowniczki i wykazy). Do tomu dołączona została płyta CD zawierająca oryginał edytowanego wiedeńskiego rękopisu.
To monumentalne dzieło zostało wydane drukiem nie tylko dla pogłębienia wiedzy na temat wymarłego jeszcze pod koniec XVII wieku języka kipczacko-ormiańskiego (badanego obecnie m.in. w Kazachstanie!), ale przede wszystkim ze względu na zawarty w tekstach ormiańskiego sądu duchownego obszerny materiał historyczny. Przetłumaczone przez prof. Edwarda Tryjarskiego akta sądowe z dawnego Lwowa są bowiem bogatym źródłem do badań nad przeszłością lwowskich Ormian (często ludzi majętnych i wpływowych). Poprzez obraz ich życia możemy się także wiele dowiedzieć na temat życia innych mieszkańców Lwowa w czasach, gdy odgrywał on, podobnie zresztą jak i w innych wiekach, ważną rolę polityczną i gospodarczą w dawnej Rzeczypospolitej.
Recenzowana tu rozprawa jest rezultatem imponującej pracy. Jej autor, jako filolog, poszerzył swój warsztat badawczy o wiadomości z zakresu historii prawa, które były ważne dla zrozumienia wielu szczegółów. Wiadomości te w istotny sposób wzbogacają erudycyjny wstęp do przedłożonego dzieła. Na uznanie zasługuje trud prof. Tryjarskiego włożony w ustalenie polskich odpowiedników nazw przedmiotów liturgicznych związanych z ormiańskimi kościołami, które wówczas (w okresie, z którego pochodzą dokumenty rękopisu nr 446) podlegały katolikosowi (patriarsze) eczmiadzyńskiemu (Ormiański Kościół Apostolski) a nie rzymskiemu papieżowi (unia polskich Ormian z Kościołem katolickim nastąpiła dopiero w XVII wieku).