• Home
  • Pomniki dziejowe Ormian polskich

Celem projektu – finansowego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, a prowadzonego przez Fundację Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w Warszawie przy współpracy Ośrodka Badań nad Kulturą Ormiańską w Polsce – jest edycja źródeł do dziejów Ormian polskich od XIV do XVIII wieku. Projekt realizuje zespół pod kierunkiem prof. dr. hab. Krzysztofa Stopki, w którego skład wchodzą: prof. dr hab. Edward Tryjarski, dr hab. Andrzej A. Zięba, dr Tatavik E. Sargsyan, dr Franciszek Wasyl, dr Andrzej Gliński, dr Marcin Łukasz Majewski, Monika Agopsowicz, Hripsime Mamikonyan, Gevorg Kazaryan, Armen Artwich, a także pracownicy pomocniczy (wykonawcy skanów, tłumacze, układacze indeksów).

Na serię źródłową Pomniki dziejowe Ormian polskich złoży się 7 tomów:

1) Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1564–1608 w języku ormiańsko-kipczackim – edycja rękopiśmiennej księgi ze zbiorów Biblioteki Klasztoru Mechitarystów w Wiedniu, zawierającej dokumentację spraw sądowych prowadzonych w gminie ormiańskiej Lwowa; źródło to dostarcza wiele cennego materiału na temat systemu prawnego i administracji gminy, jej życia codziennego, relacji z polskimi, żydowskimi i ruskimi sąsiadami, dziejów Kościoła ormiańskiego w Polsce; edycja obejmuje transkrypcję oryginału spisanego w alfabecie ormiańskim, przekład na język polski, komentarz, indeksy słów, osób i miejscowości.
2) Jasachy gminy Ormian lwowskich z lat 1598-1638 w języku ormiańsko-kipczackim w opracowaniu Krzysztofa Stopki – edycja rękopisu z Biblioteki Klasztoru Mechitarystów w Wiedniu; jego treść dokumentuje zobowiązania pieniężne (zwane w języku ormiańsko-kipczackim jasachami), świadczone przez członków gminy na rzecz nacji ormiańskiej, miasta Lwowa i państwa polskiego, oraz ich wydatkowanie, jest to cenna podstawa źródłową dla oszacowania populacji ormiańskiej i jej zamożności; edycja obejmuje transkrypcję oryginału spisanego w alfabecie ormiańskim, przekład na język polski, komentarz, indeks osób i miejscowości.
3) Metryka katedry ormiańskiej we Lwowie za lata 1635–1732 w opracowaniu Marcina Łukasza Majewskiego i Krzysztofa Stopki – edycja rękopisu wytworzonego w językach: ormiańsko-kipczackim, łacińskim i staropolskim (odmiana kresowa), który przechowuje Biblioteka Klasztoru Mechitarystów w Wiedniu; jest to pierwsza zachowana księga metrykalna Ormian polskich, notującą chrzty, śluby i zgony mieszkańców najstarszej i najważniejszej gminy, dostarcza danych genealogicznych i demograficznych; edycja obejmuje transkrypcję części kipczackiej, przekład całości źródła na współczesny język polski, komentarz, indeks osób i miejscowości.
4) Symeon Lehacy, Zapiski podróżne – edycja dzieła spisanego około 1636 roku we Lwowie w języku ormiańskim (odmiana XVII-wieczna), nie publikowanego za życia autora, które jest ważnym źródłem do dziejów i mentalności Ormian staropolskich, było wielokrotnie cytowane i we fragmentach tłumaczone na różne języki (rosyjski, angielski, wschodnio-ormiański), jednak do dziś nie doczekało się krytycznej edycji polskiej (poza tłumaczeniem fragmentów z języka rosyjskiego dokonanym przez Zbigniewa Kościowa) i to mimo, że oryginał od momentu powstania przechowywany jest w zbiorach polskich, najpierw we Lwowie, obecnie w Warszawie (w Bibliotece Narodowej); jest to arcydzieło literatury ormiańskiej, a ponieważ powstało w Polsce i zostało spisane przez jej rodowitego mieszkańca – także literatury podróżniczej doby staropolskiej; dokumentuje wieloletnią podróż–pielgrzymkę autora, odbytą w latach 1608-1619 po chrześcijańskich ośrodkach, zarówno ormiańskich, jak i łacińskich na Bliskim Wschodzie oraz w zachodniej i południowo-wschodniej Europie; zawiera też informacje o Lwowie, jego ormiańskich instytucjach, kościelnych i świeckich, księżach, obyczajach Ormian polskich, ich języku, oraz autobiografię autora z około 1636 roku; przekład i krytyczną edycję źródła powierzono Hripsime Mamikonyan; tom zaopatrzony będzie w indeks osób i miejscowości.
5) Stefan Roszka, Chronologia, czyli roczniki kościelne – edycja dzieła napisanego w Stanisławowie przed 1739 rokiem w języku ormiańskim (odmiana XVIII-wieczna), którego rękopis znajduje się w zbiorach Biblioteki Kongregacji Mechitarystów w Wiedniu; wybrane fragmenty, dotyczące Ormian polskich, zostały opublikowane w 1896 roku przez o. Ghewonda Aliszana, w 1964 roku edycji kolejnych partii dokonał o. Hamazasb Woskian; kronika ormiańskokatolickiego księdza Roszki ze Stanisławowa rozpoczyna się od pierwszego roku naszej ery i sięga 1739 roku, każdy zapis poprzedza informacja na temat aktualnie osobistości sprawujących władzę w Kościele i w państwach, a wydarzenia historyczne są przedstawione w porządku chronologicznym; ze względu na śmierć autora kronika nie została nigdy uporządkowana i ostatecznie zredagowana; ma znaczącą wartość ze względu na wykorzystane źródła (niektóre dziś niedostępne) oraz oddanie stanu świadomości historycznej najwybitniejszego intelektualisty ormiańskiego w Polsce tamtej doby; przekład powierzono Gevorgowi Kazaryanowi; tom zaopatrzony będzie w indeks osób i miejscowości.
6) Minas Bżyszkian, Podróż do Polski i innych krajów, w których żyją wygnańcy z miasta Ani (Wenecja 1830) – edycja dzieła stanowiącego relacją z podróży weneckiego mechitarysty po ośrodkach ormiańskich dawnej Polski, Siedmiogrodu, Bukowiny i Mołdawii, odbytej w latach dwudziestych XIX wieku; autor zawarł w nim wypisy z poznanych podczas tej podróży źródeł, inskrypcje i charakterystyki odwiedzanych miast pod względem historii i współczesności tamtejszych wspólnot ormiańskich, wiele z materiałów, które zebrał wtedy, uległa w czasie dwóch wojen światowych zniszczeniu lub zagubieniu; przekład z języka ormiańskiego i krytyczną edycję powierzono Tatevik E. Sargsyan; tom zaopatrzony będzie w indeks osób i miejscowości.
7) Tom ostatni, zatytułowany Nowy Aliszan, będzie zbiorem przekładów na język polski krótszych tekstów źródłowych, a tytuł nawiązuje do ich poprzedniej edycji w języku ormiańskim, dokonanej przez o. Ghewonda Aliszana (Roczniki Ormian Polski i Rumunii z przydatkiem najstarszych źródeł, Wenecja 1896), ale pozbawionej aparatu krytycznego; oprócz uwzględnionych przez niego dokumentów (m. in. Kronika wenecka, Kronika kamieniecka, kolofony rękopisów, bulle nominacyjne biskupów ormiańskich we Lwowie wydane przez katolikosów w Sis i Eczmiadzynie), obejmie wiele innych, spisanych w językach ormiańsko-kipczackim, łacińskim i polskim, oraz komentarz, indeks osób i miejscowości.
Do poszczególnych tomów załączone będą płyty CD z cyfrowymi zapisami oryginałów źródeł.
(por.: M. Agopsowicz, Pomniki dziejowe Ormian polskich – nowa seria źródłowa dotycząca społeczności ormiańskiej w Polsce, „Lehahayer”, 5, 2018, s. 291-297).

Back to top