„The Soviet Experience in Armenia and Its Legacy” – pod takim tytułem w dniach 28-30 października 2022 roku w Dearborn na Uniwersytecie Michigan (University of Michigan) w Stanach Zjednoczonych miała miejsce międzynarodowa konferencja armenistyczna. Wydarzenie to pierwotnie planowane było na rok 2021 w związku z 30. rocznicą ogłoszenia niepodległości przez Armenią, ale ze względu na obostrzenia epidemiologiczne zostało przełożone. Konferencję miała charakter hybrydowy, część uczestników była obecna fizycznie w Dearborn, a część wygłosiła referaty w trybie on-line. Obrady otworzył prof. Ara Sanjian oraz prof. Domenico Grasso, kanclerz Uniwersytetu Michigan, a także prof. Hachik Muradyan z Uniwersytetu Columbia (Columbia University) w Nowym Jorku. Ośrodek Badań nad Kulturą Ormiańską w Polsce reprezentował dr Jakub Osiecki. W ciągu trzech dni obrad prelegenci skupili się przede wszystkim na historii Armenii sowieckiej w latach 1920-1991. Językiem roboczym konferencji był język angielski. Wszystkie wystąpienia zostały zarejestrowane i będą dostępne po montażu na oficjalnej stronie uniwersytetu.
Pierwszego dnia wygłoszone zostały dwa odczyty. Pierwszy, przygotowany przez dr. Vahe Sahakyana, dotyczył początków działalności Ormiańskiego Komitetu Pomocy – organizacji charytatywnej założonej przez bolszewików w Erywaniu w latach 20. XX wieku. Celem Komitetu było pozyskiwanie zagranicznych środków finansowych na rzecz sowieckiej ojczyzny. Temat ten stanowił jeden z wątków badań doktorskich dr. Sahakyana. Drugi referat, wygłoszony przez Haykuhi Muradyan, dotyczył agitacji sowieckiej w Armenii. Jego podstawą była analiza treści artykułów zamieszczonych w „Ավանգարդը” (Awangarda) – ormiańskojęzycznej wersji sowieckiego czasopisma z tego okresu.
Drugiego dnia ciekawy referat wygłosił Ararat Şekeryan (Columbia University), który przedstawił postać azerbejdżańskiego pisarza Mirzy Ibrahimowa, który pod wpływem bolszewickiej idei „braterstwa narodów” Związku Sowieckiego próbował pojednać Ormian i Azerów. To jeden z wątków sowieckiej polityki kulturalnej, która miała pragmatyczny charakter – miała doprowadzić do bezkonfliktowego współżycia Ormian i Azerów w spornym regionie Górskiego Karabachu. Şekeryan szczegółowo omówił powieść z 1948 roku Наступит день (Przyjdzie dzień), w której pojawiają się postaci irańskie, ormiańskie, azerskie i rosyjskie. Powieść przetłumaczona była także na język ormiański (Oրը կգա). Prowadzącemu obrady tego dnia prof. Ronaldowi Suny’emu udało się pobudzić zgromadzonych w auli do dyskusji nad przyszłością relacji ormiańsko-azerskich. Tego samego dnia miała miejsce jeszcze jedna interesująca dyskusja. Dotyczyła ona destalinizacji i desowietyzacji Armenii. Kanwą do ożywionych rozmów były dwa wystąpienia: Gayane Shagoyan (Akademia Nauk Armenii) oraz Pietro Shakariana (Uniwersytet Petersburski). Przedstawiony w nich obraz Armenii sowieckiej daleki był od obietywizmu. Miała być ona postępową i liberalną republiką Związku Sowieckiego. Pean na rzecz Anastasa Mikojana wygłosił Shakarian, a Gayane Shagoyan wywodziła wręcz o braku konieczności desowietyzacji Armenii. Oba wywołały polemikę profesorów Suny’ego i Sanjiana. Z kolei dr Jakub Osiecki w swoim referacie omówił działalność służb bezpieczeństwa sowieckiej Armenii wobec Kościoła ormiańskiego.
Ostatniego dnia konferencji w podobnym tonie dr Julia Antonyan zreferowała dzieje Instytutu Badań Fizycznych im. Mergeliana. W superlatywach opisywała sowiecką inteligencję ormiańską nauk technicznych. Próbowała dowieść międzynarodowego znaczenia środowiska naukowego Instytutu Mergeliana i opisać demokratyczny (sic!) sposób zarządzania tą jednostką naukową. W ten prosowiecki sentymentalny ton nie wpisał się z pewnością ostatni prelegent konferencji, Ashot Voskanyan, który precyzyjnie zdiagnozował obecny stan społeczeństwa i elit ormiańskich, jednoznacznie stwierdzając, że postsowiecki etap historii Armenii jest dopiero w początkowej fazie. Na potwierdzenie swoich tez przywołał niedostatki ormiańskiego społeczeństwa obywatelskiego.
Wybrane referaty ukażą się w 2023 roku w jednym z numerów „Journal of the Society for Armenian Studies”.
