Dr Ewa Grin-Piszczek z Archiwum Państwowego w Przemyślu, której ciekawy artykuł o zasobach tego archiwum odnoszących się do dziejów Ormian polskich pojawi się w tegorocznym tomie „Lehahayer”, przesłała nam także wiadomość o cennej księdze rękopiśmiennej sądu prawa ormiańskiego jurydyki św. Jana pod murami miasta Lwowa.
Mieszkańcy tej jurydyki zostali w roku 1415 dekretem króla Władysława Jagiełły przeniesieni z prawa ruskiego na ormiańskie. Odtąd mieli własnego wójta (Ormianina) i sąd, złożony z dwóch ławników ormiańskich, dwóch polskich (tj. katolickich) i jednego ruskiego (tj. prawosławnego). Księgi sądowe jurydyki prowadzone były głównie w języku łacińskim, czasem pojawiały się w nich wpisy kipczackie, potem notariusze sądowi stosowali już język polski. Pierwsza zachowana księga rozpoczyna się w roku 1537, ostatnia znana kończy się na roku 1817, czyli sporo lat po likwidacji przez władze austriackie gminy i sądu ormiańskiego w samym mieście Lwowie.
Księgi jurydyki świętojańskiej są bardzo cennym i nieprzebadanych źródłem do historii Ormian z przedmieścia, żyjących w innych warunkach społecznych, ekonomicznych i prawnych niż Ormianie lwowscy, w społeczności mieszanej etnicznie, ale spojonej prawem ormiańskim. Dziś księgi te są bardzo rozproszone. Poszczególne ich tomy znajdują się w różnych archiwach i bibliotekach w Polsce i na Ukrainie. Najstarszą posiada wrocławskie Ossolineum, kolejne przechowywane są w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie, Bibliotece Narodowej w Warszawie, a jedna, z lat 1600-1605 – w Archiwum Państwowym w Przemyślu. O tej ostatniej – zatytułowanej Acta actorum ab anno salutis humane MDC ad annum MDCIII exclusive in perpetuum rei memoriam studio opera impensa egregis prudentisque viri Marci Matiasovic Armenii advocati […] inserta in hoc volumine compaginata – pisze dr Grin-Piszczek:
„Początkowo ta księga znajdowała się w Bibliotece Kapituły Greckokatolickiej w Przemyślu (figuruje w zachowanym do dziś spisie księgozbioru biblioteki z 1858 roku, sporządzonym przez ks. Antoniego Petruszewicza). Po przekazaniu księgozbioru Biblioteki Kapituły Greckokatolickiej do Biblioteki Narodowej (po zlikwidowaniu biskupstwa greckokatolickiego w 1946 roku), księga ta trafiła do Archiwum Głównego Akt Dawnych, a stamtąd przekazano ją do Przemyśla w 1953 roku (z powrotem). [Ta] jednostka archiwalna oznaczona jest obecnie sygnaturą 490 w zespole „Kapituła Greckokatolicka w Przemyślu”. Księga licząca 177 kart, zawiera także luźną kartę z wpisami z roku 1639”.
Spisał księgę wójt ormiański Marek Matiaszowicz, teść brata arcybiskupa Mikołaja Torosowicza, wyręczając notariusza, który z powodu śmierci tego nie zdołał uczynić. W sądzie jurydyki w czasach jego poprzednika, wójta Hołuba Hrehorowicza, zasiadali jako ławnicy: Antoni Hołubkowicz i Daniel Szymkowicz (spośród Ormian), Jan, jedwabnik, i Tomasz, powroźnik (katolicy) oraz Mikołaj Zbaraski, kuśnierz (Rusin), a notariuszem był Kaspar Tymbarski. Na pierwszej karcie księgi widoczny jest dopisek po kipczacku z roku 1654.
Na marginesie tej informacji warto dodać, ze nazwisko jednej z rodzin ormiańskich Lwowa – Antibiński, które pojawia się źródłach w XVII i XVIII wieku, świadczy o jej pochodzeniu z jurydyki świętojańskiej. Początkowo brzmiało zapewne: Jantibiński, co znaczyło: „spod Jana”, gdyż kipczackie słowo „tibina” tłumaczy się: „pod”. Jednak najbardziej znaną rodziną wywodzącą się z jurydyki byli bez wątpienia Augustynowiczowie, z których dwóch sprawowało funkcje arcybiskupów ormiańskich. Ich przodkiem był Aksanty (Augustyn) Jurkowic Owakowicz, wójt świętojański (1541/1542). Ożeniwszy się z córką starszego gminy ormiańskiej we Lwowie, wystarał się on o obywatelstwo lwowskie (1542) i zamieszkał w kamieniczce na cmentarzu ormiańskim, ale jedną ze swych córek wydał za mąż w jurydyce, za wspomnianego w księdze przemyskiej ławnika Daniela Szymkowicza.
