12 lutego 2020 roku, podczas seminarium, które gościnnie odbyło się w Sali pod Belkami Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr Jakub Osiecki zreferował wyniki swych poszukiwań archiwalnych, dotyczących tematu „Kościół ormiański w XX wieku”. Po prelekcji odbyła się dyskusja.
Tezy wystąpienia dr. Osieckiego:
Celem projektu realizowanego w ramach programu Sonata 11 (Narodowe Centrum Nauki) było przeprowadzenie badań nad historią Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego w wieku XX oraz odpowiedź na pytanie: dlaczego pozwolono na oficjalne funkcjonowanie tego Kościoła przez niemalże cały okres istnienia Związku Sowieckiego. Drugim równie istotnym pytaniem pozostaje, w jaki sposób (czy) funkcjonowanie Kościoła w reżimie sowieckim wpłynęło na wiernych oraz na religijność Ormian, zarówno w samej Armenii jak i w diasporze.
W ramach projektu podjęte zostały prace badawcze zmierzające do opisania i wyjaśnienia najważniejszych zjawisk i wydarzeń związanych z funkcjonowaniem Kościoła ormiańskiego w latach 1918-1991 zarówno w Związku Sowieckim, jak i w diasporze. Sytuacja demograficzno-polityczna tego Kościoła narodowego w XX wieku gwałtownie się zmieniła, na co wpływ miały: ludobójstwo Ormian w 1915 roku, wojna turecko-ormiańska 1918-1920, sowietyzacja, ateizacja i bolszewickie prześladowania wobec wiernych i duchowieństwa, rozłam wewnętrzny, powstały w wyniku podjęcia współpracy z władzami sowieckimi przez duchownych (katolikosów eczmiadzyńskich) aż do roku 1991. Do dziś widoczne są znaczne podziały polityczne i religijne w ramach samej diaspory ormiańskiej, żyjącej licznie w Rosji, Stanach Zjednoczonych i Libanie. Kościół ormiański (patriarchat eczmiadzyński) po 1932 roku oficjalnie opowiedział się po stronie ideologii sowieckiej, co prawdopodobnie leżało u podstaw sporów wewnątrz-ormiańskich. Warto podkreślić, iż w toku całego XX wieku doszło także do znacznych przekształceń wewnątrz inteligencji ormiańskiej i ogółu społeczeństwa ormiańskiego. Pojawił się silny antyklerykalizm, socjalizm, sekularyzm, ale z drugiej strony również wzrost postaw patriotycznych i religijnych, szczególnie w latach 80. Końcową cezurą badań w ramach projektu jest rok 1991, czyli upadek Związku Sowieckiego i początek konfliktu ormiańsko-azerbejdżańskiego o Górski Karabach.
Główną metodą badań w ramach projektu była kwerenda archiwalna, która objęła trzy najistotniejsze ośrodki: Moskwa, Tbilisi, Erywań. Wykorzystane zostały także materiały Keston Institute oraz nagrania opowieści świadków (historia mówiona / oral history) uzyskane w Armenii i Libanie w latach 2011-2019. Pozostałe źródła do historii mówionej pochodzą z Columbia Oral History Archive (Nowy Jork). Metodą badawczą przyjętą w trakcie dalszych etapów realizacji projektu była analiza i synteza informacji zawartych w źródłach i opracowaniach naukowych. Istotne były także narzędzia badawcze charakterystyczne dla antropologii kulturowej i historycznej. W celu pełnego zrozumienia dziejów Kościoła ormiańskiego w XX wieku wykorzystane zostały też źródła (nagrania) z zakresu pamięci zbiorowej. Archiwalne źródła sowieckie, szczególnie wytworzone przez Komitet Centralny Komunistycznej Partii Armenii czy materiały Czeka i GPU, wymagały bardzo krytycznej analizy – podobnie jak i materiał prasowy z całego okresu sowieckiego.
Projekt zostanie zakończony w grudniu 2020 roku.